2:0 dla związków partnerskich – Polska po raz kolejny przegrywa w ETPCz. Brak prawnej ochrony i uznania par jednopłciowych narusza europejską konwencję

W czwartek, 19 września, Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu wydał wyrok w sprawie Katarzyny i Sylwii Formela przeciwko Polsce. Wyrok ten potwierdził, że brak prawnego uznania i ochrony par osób tej samej płci stanowi naruszenie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. To kolejny argument za tym, że Polska potrzebuje zmian prawnych już teraz.

O sprawie – odmowa na każdym kroku

Katarzyna i Sylwia Formela od 2009 roku są razem. W tym samym roku jedna z kobiet przekazała darowiznę na rzecz drugiej, argumentując przed organami podatkowymi, że powinny otrzymać zwolnienie z obowiązku uiszczenia podatku od darowizn (taki przywilej przysługuje małżonkom znajdującym się w pierwszej grupie podatkowej). Sprawa ta została zakończona prawomocnie przez Naczelny Sąd Administracyjny (NSA), który nie przychylił się do interpretacji Sylwii i Katarzyny i odmówił zwolnienia z podatku (przed ETPCz trwa również inna sprawa dot. zwolnienia partnera z uiszczenia podatku: Trybunał w Strasburgu sprawdzi, czy polskie prawo podatkowe dyskryminuje osoby LGBT+). W tym samym roku Katarzyna i Sylwia zabiegały również o to, żeby wspólnie rozliczyć podatek (co mogą uczynić małżonkowie) oraz o uzyskanie zasiłku opiekuńczego na rzecz jednej z nich, którą opiekowała się partnerka – niestety obie sprawy również zakończyły się prawomocną odmową przez NSA. 

W 2010 r. Sylwia i Katarzyna zawarły związek partnerski w Edynburgu (Wielka Brytania). W 2012 r. Sylwia wystąpiła z prośbą do gdańskiego ZUS-u o objęcie jej partnerki ubezpieczeniem – tutaj również spotkały się z odmową. 3 lata później panie wzięły ślub w Wielkiej Brytanii, a następnie wystąpiły o transkrypcję i zarejestrowanie związku w Polsce – w 2018 r. NSA odmówił tej transkrypcji.

W związku z wieloma odmowami, Sylwia i Katarzyna złożyły skargę przeciwko Polsce do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu (zapoznaj się z treścią skargi). Skarga ta została oparta na naruszeniu art. 8 (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz argumentacji, że Polska poprzez odmowę parom osób tej samej płci zawarcia małżeństwa lub uznania ich związku w inny sposób, dyskryminuje je w wielu aspektach życia społecznego ze względu na orientację seksualną.

ETPCz uznaje skargę Sylwii i Katarzyny – znamy wyrok

19 września 2024 r. ETPCz uznał skargę Sylwii i Katarzyny Formela, stosując podobną argumentację, jak w wyroku z grudnia 2023 r. (Trybunał w Strasburgu nakazał Polsce uznanie praw par osób tej samej płci. Brak ochrony prawnej związków osób tej samej płci narusza Konwencję. „Panie Premierze, spotkajmy się” – mówią organizacje LGBT+ i prawnicy). ETPCz:

• stwierdził naruszenie art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka,
• zwrócił uwagę, że sytuacja Polski, która dopuszcza formalizację jedynie związków różnopłciowych poprzez zawarcie małżeństwa, różni się od wielu innych krajów Rady Europy, które zapewniają ochronę prawną i uznanie związków par osób tej samej płci,
• zwrócił uwagę, że “w Polsce pary tej samej płci, wobec braku oficjalnego uznania, są jedynie związkami de facto, nawet jeśli – jak w przypadku wnioskodawczyń – ważne małżeństwo zostało zawarte za granicą. Partnerzy tej samej płci nie mogą powoływać się na istnienie łączącego ich związku w sprawach przed organami sądowymi lub administracyjnymi”; 
• ocenił konieczność zwracania się o ochronę zwykłych potrzeb pary osób tej samej płci do sądów krajowych jako naruszającą sama w sobie narusza prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego,
• wskazał, że Polska poprzez odmawianie rejestracji małżeństw skarżących w jakiejkolwiek formie i nie zapewniając im konkretnych ram prawnych zapewniających uznanie i ochronę, pozostawia związki osób tej samej płci w próżni prawnej i nie chroni osób tej samej płci pozostających w stabilnym i zaangażowanym związku. W tym kontekście, ETPCz nie przychylił się do argumentacji polskiego rządu, wskazując, że  interes publiczny nie przeważa nad interesem skarżących, jakim jest odpowiednie uznanie i ochrona ich relacji przez prawo, 
• wskazał, że Polska jako państwo członkowskie ma pewien margines uznania, jaką formę ochrony związków par osób tej samej płci wybierze, jednak musi zapewnić im “odpowiednią” ochronę. W KPH nie mamy wątpliwości: muszą to być związki partnerskie oraz równość małżeńska, 
• stwierdził niedopełnienie przez Polskę pozytywnego obowiązku zapewnienia skarżącym konkretnych ram prawnych zapewniających uznanie i ochronę związków osób tej samej płci, co stanowi naruszenie prawa do poszanowania ich życia prywatnego i rodzinnego,
• potwierdził, że Polska, tak jak wszystkie kraje członkowskie Rady Europy, ma obowiązek zapewnienia prawnego uznania i ochrony parom osób tej samej płci (obowiązek ten wynika z art. 8 Konwencji).

Zapoznaj się z pełną treścią wyroku

To kolejny wyrok Trybunału w Strasburgu, który obliguje Polskę do wprowadzenia przynajmniej związków partnerskich. To również kolejny argument za jak najszybszym wprowadzeniem ustawy o związkach partnerskich, a w konsekwencji równości małżeńskiej. Sprawa Sylwii i Katarzyny pokazała konsekwencje, jakie wywołuje brak możliwości formalizacji związków przez pary osób tej samej płci w wielu obszarach życia: podatki, ubezpieczenia itd. 

Dzisiejszy wyrok ETPCz potwierdza to, o czym mówimy od dawna: Polska nie spełnia europejskich standardów prawnoczłowieczych nie zapewniając ochrony związkom osób tej samej płci. Jak wskazał Trybunał, sam fakt, że skarżące musiały zabiegać o uznanie swojego związku przed polskimi sądami narusza Konwencję. To kolejny argument za wprowadzeniem dobrej ustawy o związkach partnerskich, a niedługo po niej, równości małżeńskiej – komentuje Annamaria Linczowska, koordynatorka ds. rzecznictwa i działań prawnych. 

W sprawie, Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego złożyło interwencję w imieniu KPH i Stowarzyszenia Miłość Nie Wyklucza.