Trybunał w Strasburgu nakazał Polsce uznanie praw par osób tej samej płci. Brak ochrony prawnej związków osób tej samej płci narusza Konwencję. „Panie Premierze, spotkajmy się” – mówią organizacje LGBT+ i prawnicy.

Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) wydał dziś (12 grudnia 2023 r.) wyrok w sprawie przeciwko Polsce wytoczonej przez pięć polskich par tej samej płci, które domagały się prawnego uznania ich związków. W orzeczeniu stwierdzono, że Polska naruszyła Konwencję i ma obowiązek wprowadzenia ochrony prawnej par tej samej płci. Forma tej ochrony ma być odpowiednia i chronić je skutecznie.

Wyrok jest zwieńczeniem ośmiu lat pracy Koalicji na Rzecz Związków Partnerskich i Równości Małżeńskiej utworzonej przez Stowarzyszenie Miłość Nie Wyklucza, Kampanię Przeciw Homofobii, pracujące pro bono kancelarie prawne, pełnomocników i pełnomocniczki oraz Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego i Helsińską Fundację Praw Człowieka. Jednak przede wszystkim jest finałem batalii sądowej pięciu par gejów i lesbijek, które domagają się od Polski równego traktowania.

Ten wyrok to dowód na to, że opór jednostek zmienia rzeczywistość. Nasza Koalicja jest świadectwem tego, że gdy politycy zawodzą, zwykli ludzie biorą sprawy w swoje ręce i skutecznie walczą o swoje prawa. Konsekwentny upór 5 par poruszył państwo. Od dziś zaczynamy żyć w nowej rzeczywistości, w której role się odwróciły. Pary tej samej płci nie muszą już prosić w sądzie czy urzędzie o uznanie. Dzięki wyrokowi Trybunału to państwo musi zacząć się tłumaczyć, dlaczego jeszcze nie wprowadziło odpowiedniej ochrony prawnej — mówi adw. Paweł Knut, koordynator prac Koalicji.

Jak na wyrok zareagowały pary?

Po latach rządów prawicy i braku postępów w naszej sprawie ta wiadomość sprawiła nam ogromną radość. Poczuliśmy nadzieję, że może jednak dożyjemy chwili, gdy państwo wreszcie zauważy nasz 20-letni związek. To ważne dla nas z powodów praktycznych — bezpieczeństwa w codziennym życiu, ale i symbolicznych — abyśmy mogli wreszcie poczuć, że państwo traktuje nas na równi z innymi obywatelami. Oczywiście liczymy, że rządząca koalicja potraktuje ten wyrok poważnie i przyspieszy realizację deklaracji złożonych w trakcie kampanii wyborczej — komentują wyrok Michał i Wojciech, jedna z par litygacyjnych.

Nareszcie! Bardzo cieszymy się z tego wyroku. Mamy nadzieję, że uruchomi on całą lawinę dobrych zmian w Polsce w kwestii praw wszystkich osób nieheteronormatywnych i że w końcu nasze państwo i nowa władza potraktują nas poważnie. Czekaliśmy na ten dzień bardzo długo. Szczególnie dotkliwe były lata rządów PiS, czyli okropnie dłużący się czas ciągłej nagonki na nas i bezkarnego siania mowy nienawiści. Mamy nadzieję, że nadchodzą prawdziwie dobre zmiany i że wkrótce będziemy mogli czuć się godnie i bezpiecznie we własnej ojczyźnie. Chcemy sformalizować nareszcie nasz 21-letni związek w taki sam sposób, jak robią to pary różnopłciowe. Nie ma sprawiedliwości bez równości — mówią Krzysztof i Grzegorz, druga z par, których dotyczy wyrok ETPC.

Co orzekł Trybunał?

W wyroku stwierdzono, że odmawiając parom osób tej samej płci prawnego uznania ich związków, Polska narusza ich prawo do poszanowania życia rodzinnego. Trybunał wezwał Polskę do naprawienia tej szkody poprzez jak najszybsze wprowadzenie odpowiednich zmian legislacyjnych, nie precyzując ich konkretnej formy.

Ten wyrok nie pozostawia wątpliwości: brak prawnego uznania par tej samej płci w Polsce jest sprzeczny z Europejską Konwencją Praw Człowieka i gwarantowanym tam prawem do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego. Orzecznictwo strasburskiego Trybunału jest jednoznaczne i ustabilizowane, co widać było już w wyrokach wydanych w podobnych sprawach dotyczących innych europejskich krajów. Widzę go wyłącznie w pozytywnych barwach — polskie władze zobowiązane są ten wyrok skutecznie wykonać poprzez zmianę polskiego prawa. Wspólnie liczymy, że stanie się to jak najszybciej  — mówi adw. Małgorzata Mączka-Pacholak, jedna z pełnomocniczek reprezentujących pary w Strasburgu.

Co zrobią polskie władze?

Trybunał wypowiadał się już w analogicznych sprawach wytoczonych przeciwko Włochom (w 2015 r.), Rosji, Rumunii i Bułgarii (w tym roku), uznając, że skarżące je pary mają rację, domagając się od swoich państw prawnych zabezpieczeń. Niedługo po wyroku Włochy wprowadziły związki partnerskie nadające parom osób tej samej płci część praw, jakimi dysponują małżeństwa. Czego oczekują od polskich władz organizacje społeczne?

Poparcie społeczne dla równości małżeńskiej rośnie i zbliża się do 50%. Poparcie dla związków partnerskich od lat już ten próg przekracza. Gotowa jest też ustawa o równości małżeńskiej. Dziś Trybunał stwierdził jasno, że zabezpieczenie praw par osób tej samej płci w Polsce to nie kwestia widzimisię, tylko obowiązek polityków. Jesteśmy gotowi i gotowe do pracy, czekamy jedynie na sygnał od nowego rządu — mówi Hubert Sobecki ze Stowarzyszenia Miłość Nie Wyklucza.

Po 8 latach upokorzeń, kampanii nienawiści wobec osób LGBT+ ze strony rządu i aparatu państwowego, spotkanie i rozmowa twarzą w twarz z Premierem jest bardzo potrzebna, m.in. po to, aby Polki i Polacy zobaczyli, że nie ma już lepszego i gorszego sortu, tylko jeden naród, którego my, osoby LGBT+, jesteśmy częścią — mówi Mirka Makuchowska z Kampanii Przeciw Homofobii.

Dlatego wspólnie wzywamy dziś Premiera Tuska do spotkania z organizacjami LGBT+, żeby porozmawiać o kolejnych krokach – zmianie prawa na takie, które zadba o wszystkich i wszystkie z nas — dodają Makuchowska i Sobecki.

Wykonanie wyroku poprzez wprowadzenie związków partnerskich jest od dziś niewątpliwie obowiązkiem Polski. Nie mam wątpliwości, że nowemu rządowi zależy wreszcie na wypełnianiu obowiązków wynikających z członkostwa w Radzie Europy — mówi adw. Anna Mazurczak z Polskiego Towarzystwa Prawa Antydyskryminacyjnego.

Cieszy nas to, że Trybunał w końcu, po ponad 10 latach od złożenia ze wsparciem Fundacji Helsińskiej pierwszej skargi na brak ochrony prawnej dla związków osób tej samej płci w Polsce, wydał wyrok dotyczący tęczowych rodzin. Teraz rolą rządzących będzie wykonanie tego wyroku, zmiana prawa i umożliwienie parom jednopłciowym formalizacji związków — mówi Jarosław Jagura, adwokat współpracujący z Helsińską Fundacją Praw Człowieka.

Polska w ogonie Europy

Europejski Trybunał Praw Człowieka orzeka w sprawach dotyczących 46 krajów członkowskich Rady Europy — od Islandii po Turcję. W kwestii praw par osób tej samej płci rysuje się wśród nich podział na oferujące większą ochronę prawną kraje Europy Zachodniej i ignorujące lub naruszające prawa osób LGBT+ kraje na wschód od dawnej żelaznej kurtyny.

Podział jest jeszcze bardziej wyraźny, gdy spojrzymy tylko na Unię Europejską, w której jedynie pięć krajów nie daje parom tej samej płci możliwości formalizacji związków. Poza Polską są to Bułgaria, Litwa, Rumunia i Słowacja.

Wśród krajów UE równość małżeńską wprowadziły Austria, Belgia, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Malta, Niemcy, Portugalia, Słowenia i Szwecja. Małżeństwa par osób tej samej i różnej płci mają tam takie same prawa i obowiązki. Z kolei Czechy, Chorwacja, Cypr, Grecja, Łotwa, Węgry i Włochy wprowadziły związki partnerskie. Każdy z tych krajów oferuje inny, ale zawsze zawężony względem małżeństwa katalog praw.

Próby przyznania praw parom osób tej samej płci trwają w Polsce od ponad 20 lat. W Sejmie składano kilka mocno różniących się od siebie projektów ustaw o związkach partnerskich oraz jeden projekt ustawy o równości małżeńskiej, które polski parlament albo odrzucał,
albo w ogóle ich nie procedował. W 2022 r. Naczelny Sąd Administracyjny orzekł, że wprowadzenia związków partnerskich lub równości małżeńskiej nie zabrania Konstytucja.

Kontakt dla mediów:

• adw. Małgorzata Mączka-Pacholak, jedna z pełnomocniczek reprezentujących pary przed ETPCz, 603 345 650
• Anna Wrzeszczyńska, Kampania Przeciw Homofobii, 505 023 311, awrzeszczynska@kph.org.pl
• Hubert Sobecki, Miłość Nie Wyklucza, 501 647 563, hsobecki@mnw.org.pl

Więcej informacji na stronie www.dostrasburga.pl

Koalicja na Rzecz Związków Partnerskich i Równości Małżeńskiej powstała w listopadzie 2015 roku. Tworzy ją pięć par gejów i lesbijek oraz wspomagające je organizacje pozarządowe – Miłość Nie Wyklucza, Kampania Przeciw Homofobii, Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego i Helsińska Fundacja Praw Człowieka, oraz wspomagający pełnomocnicy – r.pr. Marcin Górski, adw. Paweł Knut, adw. Krystian Legierski, a także adw. Małgorzata Mączka-Pacholak, adw. Paweł Osik oraz adw. Mikołaj Pietrzak z kancelarii Pietrzak, Sidor i Wspólnicy w ramach programu „Pro bono dla równości” Polskiego Towarzystwa Prawa Antydyskryminacyjnego. Celem Koalicji jest doprowadzenie do wydania przez Europejski Trybunał Praw Człowieka historycznego wyroku, który zobowiąże Polskę do przyjęcia przepisów umożliwiających parom osób tej samej płci zawieranie związków partnerskich lub małżeństw.

 

Q&A

1. Jaka jest treść wyroku?

ETPCz orzekł, że doszło do naruszenia prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego par jednopłciowych z tego powodu, że nie mogą one sformalizować w żaden sposób swojej relacji.

2. Czy taki wyrok jest wiążący dla Polski?

Wyrok jest wiążący dla Polski i polskie władze mają obowiązek go wykonać.

3. Czy polskie władze mogą zignorować taki wyrok, co im za to grozi?

Władze polskie mogą zignorować wyrok ETPCz, co pokazują przykłady z grupy spraw praworządnościowych. Mogą wręcz użyć Trybunału Konstytucyjnego do próby zakwestionowania mocy wiążącej wyroku ETPCz. Władze polskie nie powinny jednak ignorować wyroku ETPCz, bo obowiązek jego przestrzegania wynika z art. 46 Konwencji. Gdy władze polskie będą uchylać się od wykonania wyroku, grozi nam nadzór / wzmocniony nadzór ze strony Komitetu Ministrów Rady Europy i upomnienia na arenie międzynarodowej, co osłabi wizerunek Polski. W odróżnieniu od systemu unijnego, organy Rady Europy nie mogą nakładać kar finansowych na Państwa-Strony Konwencji za niewykonywanie wyroku.

4. Czy ktoś będzie monitorował wykonanie tego wyroku?

Tak, specjalny organ Rady Europy – Komitet Ministrów Rady Europy (KMRE). W przypadku opóźnień z wykonaniem wyroku, KMRE będzie wzywał polskie władze (w praktyce MSZ) do przedstawienia informacji i wyjaśnień jak wygląda plan na wykonanie wyroku.

5. Czy od tego wyroku można się odwołać?

Tak, strona niezadowolona w wyroku ma 3 miesiące od jego wydania na złożenie przekazanie sprawy do rozpoznania przez Wielką Izbę ETPCz. W praktyce strony (rząd polski) bardzo rzadko korzystają z tej drogi, i jeszcze rzadziej z sukcesem. Złożenie wniosku o rozpoznanie sprawy przez Wielką Izbę wymaga wykazania spełnienia poważnych i wyśrubowanych przesłanek, takich jak poważne zagadnienie dotyczące interpretacji lub stosowania Konwencji, lub jej Protokołów, lub występowania istotnej kwestii o znaczeniu ogólnym. W przypadku wygranej w tej sprawie, przy tak ustabilizowanym orzecznictwie ETPCz – wniosek polskiego rządu nie ma raczej szans powodzenia.

6. Czy wykonanie tego wyroku wymaga zmiany polskiej Konstytucji?

W zakresie odnoszącym się do związków jednopłciowych w naszej ocenie wykonanie wyroku ETPCz nie wymaga zmiany polskiej Konstytucji. Stoimy na stanowisku, że z art. 18 Konstytucji wynika szczególna ochrona prawna dla małżeństw jako związku kobiety i mężczyzny,
co oznacza, że: 1) Konstytucja nie definiuje tego, czym jest małżeństwo (stanowi jedynie o szczególnej ochronie dla małżeństwa różnopłciowego JAKO związku kobiety i mężczyzny, a nie małżeństwa, CZYLI związku kobiety i mężczyzny), 2) możliwe jest przyznanie innej (np. ustawowej) ochrony prawnej dla związków partnerskich, także osób tej samej płci, nie tak szczególnej jak dla małżeństw.

7. Czy ten wyrok oznacza, że należy wprowadzić związki partnerskie dla par heteroseksualnych?

Wyrok ETPCz dotyczy skarg złożonych przez osoby pozostające w związkach jednopłciowych i zarzutów dotyczących braku możliwości formalizacji i prawnej ochrony tego związku. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, by przyszłe zmiany prawne obejmowały także zmianę sytuacji prawnej osób w związkach różnopłciowych.