Sąd Najwyższy miał rozstrzygnąć o procedurze uzgodnienia płci – na uchwałę poczekamy do marca 2025

30 października 2024 roku Sąd Najwyższy, obradując w pełnym składzie Izby Cywilnej, miał wydać uchwałę dotyczącą procedury ustalania zakresu podmiotowego po stronie pozwanej w sprawach o uzgodnienie płci, czyli de facto rozstrzygnąć o rozszerzeniu grona osób, które osoba transpłciowa musi pozwać w swojej sprawie, o małżonka_ę i dzieci. Jednakże, w środę uchwała nie zapadła z powodu konieczności rozpoznania wniosku o wyłączenie sędziów – a sprawę odroczono do 4 marca 2025 roku.

Uchwała nie zapadła

Uchwała miała być rezultatem wniosku złożonego przez Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego Zbigniewa Ziobrę we wrześniu 2022 roku. Ziobro wnioskował wtedy o interpretację przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, sugerując że orzecznictwo w tej kwestii jest niespójne. W jego opinii pojawiła się potrzeba jednoznacznego określenia zakresu osób, które powinny być stroną pozwaną. Jednakże argumentacja Ziobry była kontrowersyjna – wiele osób eksperckich wskazywało, że powoływanie się na „rozbieżność orzecznictwa” było nieuzasadnione, ponieważ przywoływało jednostkowy przypadek z wyjątkowo specyficznego kontekstu prawnego. 

W styczniu 2024 roku, w związku m.in.  z apelem KPH, nowy Minister Sprawiedliwości Adam Bodnar cofnął wniosek (patrz: Wniosek Ziobry o utrudnienie uzgodnienia płci wycofany. Szybka reakcja Adama Bodnara m.in. na prośbę KPH). Sąd Najwyższy uznał cofnięcie wniosku za niewiążące i kontynuował postępowanie, czego rezultatem jest toczące się postępowanie.

Oświadczenie KPH i stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich

KPH oraz Rzecznik Praw Obywatelskich wyrazili krytyczne stanowiska wobec uchwały Sądu Najwyższego. W opinii „przyjaciela sądu”, KPH wskazało, że:

• w postępowaniu o uzgodnienie płci przede wszystkim ochroną prawną powinna być objęta godność osoby transpłciowej,
• istnieje konieczność ochrony jej dobrostanu i dlatego proces o uzgodnienie powinien być jak najprostszy,
• nie ma rozbieżności w orzecznictwie.

Patrz: KPH interweniuje ws. osób transpłciowych w Sądzie Najwyższym. Chodzi o wniosek Ziobry

Z kolei Rzecznik Praw Obywatelskich (patrz: RPO wnosi, by SN odmówił uchwały z wniosku PG ws. pozywania małżonka i dzieci przy uzgodnieniu płci) wskazał przede wszystkim na brak istnienia rozbieżności w orzecznictwie i zaznaczając, że standard postępowania został wypracowany przez 30 lat, a jednostkowe orzeczenie, wydane w szczególnych okolicznościach, nie oznacza istnienia rozbieżności w orzecznictwie. 

O procedurze uzgodnienia płci w Polsce

W Polsce brakuje ustawy regulującej procedurę uzgodnienia płci. Projekt ustawy, który pojawił się w 2015 roku, został zawetowany przez Andrzeja Dudę – procedura uzgodnienia płci opiera się na wyrokach SN.

Zgodnie z orzecznictwem, uzgodnienie płci odbywa się w postępowaniu cywilnym, z zachowaniem tzw. dwustronności procesu – co oznacza, że w postępowaniu musi uczestniczyć osoba, której dotyczy wniosek oraz jej rodzice jako strona pozwana. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 2019 roku, celem tego rozwiązania jest wyłącznie zachowanie formalnej struktury procesu, a nie aktywne zaangażowanie pozwanych w kwestię zmiany płci.

Potrzeba zmian prawnych, a nie uchwał!

Według KPH poważne wątpliwości budzi istnienie podstaw do procedowania sprawy i wydania uchwały. Sąd Najwyższy powinien odmówić jej wydania nie tylko ze względu na brak rozbieżności w orzecznictwie, ale przede wszystkim ze względu na cofnięcie wniosku przez Adama Bodnara. Sam skład Izby Cywilnej Sądu Najwyższego i prawidłowość powołania zasiadających w niej sędziów budzi kontrowersje, a rozstrzyganie w przedmiocie wniosku Ziobry poprzedzić musi rozpoznanie wniosku Prokuratora Generalnego Adama Bodnara dotyczącego wyłączenia części sędziów.

Ta sytuacja pokazuje, że konieczne jest wypracowanie i wprowadzenie odpowiednich rozwiązań ustawowych w zakresie uzgodnienia płci metrykalnej w sposób włączający same osoby transpłciowe. Procedura powinna być oparta o samostanowienie i zapewniać przede wszystkim poszanowanie godności i podmiotowości osób transpłciowych, spełniając międzynarodowe standardy.